Hãy chú ý đến những số liệu kinh tế được châu Âu công bố tuần trước và tiêu đề “Toàn bộ eurozone đã thoát khỏi suy thoái”. Bạn sẽ nhận thấy, đằng sau đó là câu chuyện của hai nền kinh tế thể hiện các kinh tế châu Âu đã ngoan cố như thế nào khi bỏ qua các kịch bản mà các chính trị gia đã rao giảng trước đó.
Hai đất nước mà tác giả muốn nói đến nói là Bồ Đào Nha và Hà Lan - hai biểu tượng điển hình cho các thái cực đối lập của liên minh tiền tệ (Nam Âu và Bắc Âu, nước “ngoại biên” và nước “cốt lõi”). Họ đang ở hai đầu của một trục được những người hoài nghi nhận định là lỗ hổng bẩm sinh của đồng euro: sự bất cân xứng giữa các quốc gia có sức cạnh tranh cao (trong đó tỷ giá hối đoái cố định trở thành yếu tố chủ chốt) và người anh em yếu kém (nước có căn bệnh bội chi thâm căn cố đế).
Trong suốt kỷ nguyên đồng euro, Bồ Đào Nha đã có thâm hụt ngân sách khổng lồ, tỷ lệ so với GDP chạm mức hai con số trong thời kỳ khủng hoảng lên đến đỉnh cao. Đất nước này thậm chí còn không “được hưởng” sự bùng nổ chóng vánh - điều đã đẩy Hy Lạp, Tây Ban Nha và Ireland vào rắc rối.
Ngược lại, Hà Lan là mô hình thu nhỏ của kinh tế Đức với nền kinh tế dựa trên xuất khẩu. Trong hầu hết tất cả các năm kể từ khi đồng euro được thành lập, tài khoản vãng lai ở Hà Lan đều có dấu hiệu tích cực hơn so với Đức. Thâm hụt công ở Hà Lan luôn nhỏ hơn so với Đức trước khủng hoảng. Quan điểm của họ về chính sách kinh tế cũng vậy, người Hà Lan thường vượt qua Đức và họ thường có đóng góp lớn hơn Berlin trong các cuộc giải cứu tài chính đối với Bồ Đào Nha và các quốc gia thâm hụt khác.
Theo như “kịch bản” do Ủy ban châu Âu và các nền kinh tế chủ nợ “đạo diễn”, Hà Lan sẽ được khen thưởng với thành công kinh tế và Bồ Đào Nha sẽ bị kết án trong “ngục tù tài chính” cho đến khi “tẩy sạch tội lỗi”. Những người hoài nghi về chính sách tiền tệ thì cho rằng lẽ ra các quốc gia này không nên chia sẻ đồng tiền chung. Do triển vọng của từng nước là khác nhau, phân hóa Nam - Bắc là điều khó có thể tránh khỏi. Tuy nhiên, thực tế thì kinh tế châu Âu phức tạp hơn nhiều so với câu chuyện đã được thừa nhận.
Trong quý hai, Bồ Đào Nha tăng trưởng với tốc độ hàng năm là 4,5% - nhanh nhất ở EU. Trong khi đó, kinh tế Hà Lan tiếp tục sụt giảm 0,2% trong quý gần nhất. Tất nhiên, bạn nên thận trọng nếu muốn rút ra bài học chỉ từ dữ liệu của một quý. Tốc độ tăng trưởng mạnh mẽ của Bồ Đào Nha chỉ là nhất thời chứ không phản ánh xu hướng trong dài hạn. Tuy nhiên, sự đối lập này là ví dụ xác đáng thể hiện thực trạng ở eurozone.
Chống lại những lời rao giảng về lý thuyết tài chính, suy thoái kinh tế Hà Lan cho thấy rằng không phải tài chính công vững chắc, cũng không phải thặng dư tài khoản vãng lai lớn là đủ để ngăn chặn bong bóng tín dụng. Nền kinh tế vẫn có thể rơi vào khủng hoảng khi bong bóng nổ tung. Hà Lan đang phải hứng chịu hậu quả của bong bóng nhà đất hoàn toàn do nó tự gây ra. Tỷ lệ nợ so với thu nhập hộ gia đình là 250%. Giá nhà đã giảm 21%. Các biện pháp cắt giảm thâm hụt ngân sách và một nền kinh tế bị suy thoái là hậu quả không thể tránh khỏi.
Dẫu vậy, đây là một phiên bản nhẹ hơn so với những gì đã xảy ra ở Ireland và Tây Ban Nha. Trong khi thâm hụt tài khoản vãng lai đã "thổi phồng" bong bóng tại các quốc gia, Hà Lan cho thấy rằng một nền kinh tế chủ nợ có thể gây rối loạn thị trường nhà ở của chính quốc gia mình. Nói cách khác, cuộc khủng hoảng ở nhiều nước Châu Âu phần nhiều là do quy định tồi tệ trên thị trường tín dụng nội địa với tình trạng mất cân đối về vốn.
Mặt tích cực ở đây là không hẳn đồng euro đã trở thành một đồng tiền bị lỗi hoàn toàn. Các dòng vốn bất đối xứng không tương thích với các nền kinh tế lành mạnh - cho vay khu vực tư nhân từ các nền kinh tế mạnh sang các nước nghèo hơn là điều đáng mong muốn - nhưng tín dụng được đổ vào các khoản đầu tư hiệu quả. Điều đó đòi hỏi các ngân hàng phải làm tốt hơn. Sau khi thử nghiệm tất cả mọi thứ, cuối cùng các nhà lãnh đạo khu vực đồng euro đã và đang giải quyết các vấn đề thực sự.
