 |
| Ảnh: quangninh.gov.vn. |
Nếu đề xuất của Bộ Công thương về việc tái cấu trúc ngành điện được chuẩn y, Tập đoàn Điện lực EVN sẽ mất thế độc quyền, chỉ còn là DN hạng trung trong hệ thống điện. Vì thế, cũng dễ hiểu khi EVN phản ứng đề xuất này với lí do, không cho EVN độc quyền, Việt Nam có khả năng khủng hoảng năng lượng.
Tái cơ cấu ngành điện
Theo thông tin trên báo Sài Gòn Tiếp thị ra ngày hôm nay (20.2), bộ Công thương vừa mới có tờ trình lên Chính phủ đề án thiết kế tổng thể thị trường điện cạnh canh và tái cơ cấu ngành điện. Đề án đề nghị trước mắt tách khâu sản xuất - truyền tải ra khỏi tập đoàn Điện lực. Trước hết để hình thành các tổng công ty phát điện, để cùng tham gia, cạnh tranh bình đẳng trên thị trường điện, được thiết kế theo mô hình “chào giá theo chi phí” (Cost Based Pool - CBP)…ngay trong năm nay.
Nhưng ngay sau đó, trong một văn bản gọi là góp ý cho đề án này, Tập đoàn Điện lực Việt Nam EVN đã có những phản ứng mạnh mẽ vì lý do cho rằng, những đề xuất tái cơ cấu ngành điện trong đề án này không phù hợp, có khả năng dẫn đến thu hẹp EVN, khiến tập đoàn này không còn là tập đoàn kinh tế mạnh như chủ trương của nhà nước…
EVN còn tỏ ra làm mình làm mẩy cho rằng, nếu tách các nhà máy điện ra khỏi EVN thì các nhà máy này chưa đủ uy tín, năng lực để đi kêu gọi các tổ chức tài chính trong và ngoài nước cho vay những khoản tiền lớn, đầu tư cho các công trình nguồn; rồi các nhà máy mới thì lại không đủ kinh nghiệm, năng lực đầu tư…Khâu truyền tải tách ra thì EVN cũng “lo” là không ai thu xếp đủ vốn để đầu tư. Cho nên tập đoàn này mạnh dạn “đe” là Việt Nam sẽ đứng trước nguy cơ mất an ninh năng lượng, rồi không ai lo cung điện cho đồng bào vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo…
Trở lại với đề án của Bộ Công thương, theo nguồn tin của VietNamNet, Cục Điều tiết điện lực (ERAV) - cơ quan thuộc bộ này đã trực tiếp xây dựng và hoàn chỉnh đề án đã đề xuất lựa chọn mô hình “chào giá theo chi phí” (Cost Based Pool-CBP) cho thị trường điện cạnh tranh sẽ đi vào hoạt động trong tương lai của Việt Nam. Đây là mô hình hoạt động dựa theo nguyên tắc thị trường toàn phần và điều độ tập trung, trong đó, các đơn vị phát điện tham gia chào giá cho toàn bộ công suất đã sẵn sàng.
Cơ quan vận hành thị trường và hệ thống điện (không thuộc EVN) sẽ căn cứ vào các bản chào để sẽ lập lịch huy động các nguồn điện theo chi phí tối thiểu, xếp theo mức giá tăng dần.
Có thể nói, mô mình này là phù hợp nhất với các nước đang phát triển nơi có hạ tầng ngành điện chưa phát triển cao như Việt Nam, nhu cầu điện tăng cao trong khi dự phòng luôn ở mức thấp, thậm chí nhiều năm gần đây dự phòng phát điện là bằng 0.
Một số chuyên gia về điện năng cho rằng, mô hình CBP đáp ứng các yêu cầu: duy trì giá điện ổn định, có khả năng nâng cao hiệu quả trong sản xuất, kinh doanh điện; hạn chế lũng đoạn thị trường và có khả năng phát triển lên thị trường bán buôn điện cạnh tranh trong tương lai...
Một kế hoạch chia nhỏ, xé lẻ như vậy cho dù rất hợp lý và đúng đắn nhưng làm sao có thể khiến cho lãnh đạo tập đoàn EVN vui vẻ?
Nếu đề án này được chuẩn y, việc tái cơ cấu sớm thực hiện thì hiển nhiên EVN sẽ mất đi vị thế độc quyền, từ chỗ là một tập đoàn lớn trở thành một doanh nghiệp hạng trung trong hệ thống điện. Cho nên dễ hiểu vì sao EVN lại có những phản ứng như vậy.
Thậm chí, tập đoàn này còn cho rằng, những đánh giá của đề án về EVN như: “ …nắm và chi phối hầu hết các khâu trong quá trình dây chuyền sản xuất - truyền tải - phân phối nên không thể minh bạch hoá được chi phí từng khâu; hoạt động của ngành điện kém hiệu quả, cản trở việc chuyển sang cơ chế thị trường…Tình trạng cắt điện lan tràn, không có kiểm soát và không rõ mục đích, đặt lợi ích doanh nghiệp lên trên lợi ích quốc gia” là những đánh giá không phù hợp với thực tế (?), dẫn đến đề xuất tái cấu trúc ngành điện bất hợp lý, giảm sức mạnh đầu tư của EVN...
Nguy cơ khủng hoảng năng lượng?
Không phải EVN hoàn toàn vô lý trong việc nói rằng nếu tái cơ cấu ngành điện theo đề nghị của cục ĐTĐL sẽ dẫn đến nguy cơ khủng hoảng năng lượng (điện), gây ra thiếu điện trầm trọng…
Quả thực, kinh nghiệm ở nhiều nước cho thấy, nếu việc tái cơ cấu diễn ra quá nhanh và có những bước đi không phù hợp thì sẽ gây ra những hậu quả tai hại khác như: thiếu điện, giá điện tăng nhanh và việc cấp điện không đầy đủ…Khách quan mà nói, EVN hiện nay cũng vẫn là doanh nghiệp giàu kinh nghiệm, năng lực nhất trong việc đầu tư, triển khai, vận hành các nhà máy điện, tổ chức truyền tải, phân phối… theo một dây chuyền khép kín.
Cho dù mấy năm gần đây, những trục trặc thường xuyên xảy ra hơn, tình trạng cắt điện, cúp điện…ngày càng trầm trọng nhưng những cố gắng, công lao của EVN trong hàng chục năm qua cũng không nên phủ nhận.
Có điều, một hệ thống tổ chức như EVN đã không còn hợp lý. Tình trạng độc quyền gần như toàn bộ từ khâu quy hoạch đến tổ chức đầu tư, mua điện để truyền tải, phân phối, xây dựng giá bán... của EVN đã hạn chế cạnh tranh giữa các nhà máy của EVN với các nhà máy của các nhà đầu tư bên ngoài.
Ví dụ gần nhất là năm 2008, EVN đã không mua hết sản lượng điện của mọt số nhà máy điện của tập đoàn Dầu khí, của tập đoàn Than khoáng sản đã đầu tư dẫn đến việc tập đoàn Dầu khí phải khiếu nại lên Chính phủ về cách làm của EVN. Xây dựng nhà máy lên rồi không được công bằng trong việc bán điện thì đó là rủi ro to lớn cho các nhà đầu tư bên ngoài muốn nhảy vào lĩnh vực điện năng chứ đâu chỉ hẳn là vấn đề giá điện.
Do đó, cho dù còn nhiều vấn đề có thể sẽ phải hoàn thiện hơn về tổ chức, bước đi, cách làm để hạn chế thấp nhất những trục trặc xảy ra cho hệ thống điện, cho việc cung cấp điện tới nền kinh tế, cho sinh hoạt của người dân…trong đề án của cục ĐTĐL, nhưng việc xây dựng thị trường điện cạnh tranh, tổ chức lại ngành điện để EVN không còn là độc quyền tuyệt đối ở mọi khâu nữa, chắc chắn là điều sẽ phải làm.
Nói như Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải trong cuộc họp báo mới đây về công bố giá điện, Chính phủ chủ trương đưa cạnh tranh, đưa sự minh bạch vào lĩnh vực điện để đạt tới mục tiêu cấp điện đủ, chất lượng, với mức giá hợp lý.
Mục tiêu đó chắc chắn sẽ không đạt được nếu để EVN vẫn giữ độc quyền như hiện nay.
